آیه 27 سوره سجدة

أَ وَ لَمْ يَرَوْا أَنَّا نَسُوقُ الْماءَ إِلَى الْأَرْضِ الْجُرُزِ فَنُخْرِجُ بِهِ زَرْعاً تَأْكُلُ مِنْهُ أَنْعامُهُمْ وَ أَنْفُسُهُمْ أَ فَلا يُبْصِرُونَ «27»

بعد از آن بر طريق ديگر تنبيه مى‌فرمايد:

أَ وَ لَمْ يَرَوْا: آيا نمى‌بينند و نمى‌دانند، أَنَّا نَسُوقُ الْماءَ: بدرستى كه ما مى‌رانيم به قدرت كامله خود آب را، يعنى باران و سيل را مى‌فرستيم، إِلَى الْأَرْضِ الْجُرُزِ: بسوى زمين خالى از گياه به سبب منقطع شدن باران از آن، فَنُخْرِجُ بِهِ زَرْعاً: پس بيرون مى‌آوريم به سبب باران كشتزار را. گويند «جرز» اسم موضعى است در ولايت يمن كه آب نهرها به آن نمى‌رسد، خدا باران را به آن مى‌رساند و از آن زراعات و نباتات حاصل مى‌شود؛ لكن اولى حمل بر عموم است، يعنى مطلق زمين‌هاى ديمى كه به سبب باران زراعت شود و محصول بدست آيد. تَأْكُلُ مِنْهُ أَنْعامُهُمْ‌: مى‌خورند از آن زرع چارپايان ايشان يعنى از كاه و گياه آن، وَ أَنْفُسُهُمْ‌: و مى‌خورند ايشان يعنى از حبوبات و ميوه‌جات آن. أَ فَلا يُبْصِرُونَ‌: آيا پس نمى‌بينند آثار اين قدرت را تا استدلال كنند بر كمال قدرت حق و دريابند و آگاه شوند به آنكه آن ذات يگانه‌اى كه قادر است بر رويانيدن نبات از زمين خشك، هر آينه قادر خواهد بود بر احياى اموات در روز قيامت.

تنبيه: بدانكه اگر تمام عقلاى عالم بخواهند قطره آب بر هوا معلق دارند نتوانند، لكن ذات قادر متعال به حكمت بالغه آب را در شكم ابر وديعت نهاد و ابر را در هوا معلق بداشت و باد را بر آن مسلط گردانيد تا ابر را براند و به سرزمينها كه اراده حق تعلق يافته ببرد و به زمينهاى جرز ببارد و آن را سيراب نمايد و زراعات را از آن حاصل گرداند، آيه شريفه وحدانيت الهى و معاد را ثابت و محقق سازد.

جلد 10 - صفحه 397

أَ وَ لَمْ يَهْدِ لَهُمْ كَمْ أَهْلَكْنا مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ الْقُرُونِ يَمْشُونَ فِي مَساكِنِهِمْ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ أَ فَلا يَسْمَعُونَ «26» أَ وَ لَمْ يَرَوْا أَنَّا نَسُوقُ الْماءَ إِلَى الْأَرْضِ الْجُرُزِ فَنُخْرِجُ بِهِ زَرْعاً تَأْكُلُ مِنْهُ أَنْعامُهُمْ وَ أَنْفُسُهُمْ أَ فَلا يُبْصِرُونَ «27» وَ يَقُولُونَ مَتى‌ هذَا الْفَتْحُ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ «28» قُلْ يَوْمَ الْفَتْحِ لا يَنْفَعُ الَّذِينَ كَفَرُوا إِيمانُهُمْ وَ لا هُمْ يُنْظَرُونَ «29» فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَ انْتَظِرْ إِنَّهُمْ مُنْتَظِرُونَ (30)

جلد 4 صفحه 297

ترجمه‌

آيا راهنمائى نكرد براى آنها كه چه بسيار هلاك كرديم پيش از آنها از اهل اعصار كه راه ميروند در مسكنهاى آنها همانا در اين هر آينه آيتها است آيا پس نميشنوند

آيا نديدند كه ما روان ميكنيم آبرا بسوى زمين بى‌گياه پس بيرون ميآوريم بآن كشت را كه ميخورند از آن چهارپايانشان و خودشان آيا پس مشاهده نميكنند

و ميگويند چه زمان خواهد بود اين فتح اگر هستيد راستگويان‌

بگو روز فتح سود ندهد آنانرا كه كافر شدند ايمان آوردنشان و نه آنها مهلت داده شوند

پس روى گردان از آنها و منتظر باش همانا آنها منتظرانند.

تفسير

خداوند سبحان به بيان ديگرى تهديد فرموده كفار مكه را و آن آنستكه آيا هدايت و بيان ننمود براى آنها آنچه شنيدند و ديدند كه چه قدر هلاك كرديم ما پيش از آنها از اهل اعصار گذشته و اقوام سابقه مانند قوم عاد و ثمود و لوط كه آنها در سفرها بر ديار و آثار باقيه آن اقوام عبور ميكنند و مشاهده مينمايند شواهد عذاب را همانا در اين هلاك نمودن اهل شرك هر آينه دلائل و موجبات عبرتى است براى مردم آيا نميشنوند آيات الهى را در احوال آن اقوام از قرآن و ساير كتب سماوى و مواعظ انبيا و نصايح اولياء را و آيا نديدند كه ما ميرانيم آبرا از كوهها بسوى زمين بى آب و گياه شده و سوق ميدهيم قطرات باران را از آسمان بجانب آن اراضى پس بيرون ميآوريم بآن آب كه جارى يا نازل از آسمان است زراعت حبوبات و غيره را كه ميخورند از آن شتر و گاو و گوسفند آنها از كاه و برگش و خودشان از حبّه و ميوه‌اش آيا نمى‌بينند اين قدرت و رحمت و كرم را تا استدلال نمايند بر وجود قادر رحيم كريم كه ميتواند مرده را زنده نمايد و دانه پوسيده را حبه و ميوه رسيده فرمايد و چون كفار بر سبيل استهزاء در مقابل وعده فتح و نصرتى كه خداوند بمسلمانان داده بود ميگفتند پس اين فتح و ظفر براى شما چه وقت خواهد بود اگر راست ميگوئيد بگوئيد ما بدانيم خداوند به پيغمبر خود دستور فرموده كه در جواب آنها بگويد اگر شما ميخواهيد روز فتح را بدانيد كه آنروز ايمان بياوريد ايمان آنروز بحال شما نفعى ندارد چون از ترس شمشير است علاوه بر آنكه مسلمانان بشما مهلت نميدهند و بخاك هلاكتان مى‌افكنند و بعد از مشاهده عذاب و مرگ جاى توبه و ايمان باقى نمى‌ماند و محتمل است مراد فتح اكبر باشد كه‌

جلد 4 صفحه 298

قيامت است و ايمان در آنروز بحال كسى فائده ندارد و مهلتى در كار نيست چون ناگهان بر پا ميشود و كفار بعذاب ابدى گرفتار ميگردند و قمى ره اين سؤال و جواب را مربوط بآيه‌ وَ لَنُذِيقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنى‌ دُونَ الْعَذابِ الْأَكْبَرِ دانسته و حمل بر رجعت و ظهور امام زمان عليه السّلام نموده بعد از خبر دادن پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلم كفار را بآن در هر حال پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله مأمور شد كه بكلى از آنها و اسلامشان صرف نظر نمايد و منتظر فتح موعود الهى باشد چنانچه آنها هم منتظر بودند كه از دست او و مسلمانان آسوده شوند در مجمع و ثواب الاعمال از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه هر كس سوره سجده را در هر شب جمعه بخواند خداوند نامه عملش را بدست راستش بدهد و حساب اعمالش را نكشد و از رفقاء محمد صلى اللّه عليه و اله و اهل بيت اطهارش باشد رزقنا اللّه تعالى شأنه.

جلد 4 صفحه 299

أَ وَ لَم‌ يَرَوا أَنّا نَسُوق‌ُ الماءَ إِلَي‌ الأَرض‌ِ الجُرُزِ فَنُخرِج‌ُ بِه‌ِ زَرعاً تَأكُل‌ُ مِنه‌ُ أَنعامُهُم‌ وَ أَنفُسُهُم‌ أَ فَلا يُبصِرُون‌َ «27»

آيا نمي‌بينند و مشاهده‌ نمي‌كنند ‌که‌ ‌ما سوق‌ مي‌دهيم‌ آب‌ ‌را‌ ‌به‌ سوي‌ زمين‌ خشك‌ ساده‌ مرده‌ ‌پس‌ بيرون‌ مي‌آوريم‌ ‌به‌ ‌اينکه‌ آب‌ زرع‌ و كشت‌ ‌از‌ خضرويات‌ و حبوبات‌ ‌که‌ مي‌خورند ‌از‌ ‌آن‌ زرع‌ انعام‌ ‌آنها‌ و انفس‌ ‌آنها‌ آيا ‌پس‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ بينا نمي‌شوند!.

أَ وَ لَم‌ يَرَوا ‌به‌ چشم‌ بصير و قلب‌ روشن‌ و دل‌ باز.

أَنّا نَسُوق‌ُ الماءَ ‌به‌ توسط باران‌ و برف‌ و سيل‌ و نهرها و چشمه‌ها.

إِلَي‌ الأَرض‌ِ الجُرُزِ صفحه بيابان‌ و صحرا ‌که‌ خشك‌ و ساده‌ ‌است‌ و هيچ‌ گياهي‌ ‌در‌ ‌آنها‌ نيست‌.

فَنُخرِج‌ُ بِه‌ِ زَرعاً محل‌ زراعت‌ مي‌شود و كشت‌زار مي‌گردد و تمام‌ علف‌ها و سبزيجات‌ و حبوبات‌ ‌از‌ ‌آن‌ زمين‌ ‌به‌ توسط ‌اينکه‌ آب‌ خارج‌ مي‌شود.

تَأكُل‌ُ مِنه‌ُ أَنعامُهُم‌ انعام‌ ثلاثه‌ گاو و گوسفند و شتر و مراكب‌، اسب‌، قاطر و حمار ‌که‌ علف‌ ها ‌را‌ مي‌خورند.

وَ أَنفُسُهُم‌ ‌از‌ حبوبات‌ و خضرويات‌ ‌که‌ مأكول‌ انسان‌ مي‌شود ‌که‌ ‌اگر‌ يك‌ سال‌ ‌اينکه‌ آب‌ ‌به‌ ‌اينکه‌ زمين‌ نرسد و خشك‌ سالي‌ شود و حاصل‌ دست‌ نيايد قحطي‌ مي‌شود و ‌اگر‌ شدت‌ كند

جلد 14 - صفحه 469

تمام‌ هلاك‌ مي‌شوند بترسند ‌از‌ ‌آن‌ معاصي‌ ‌که‌ باعث‌ حبس‌ باران‌ و مانع‌ ‌از‌ نزول‌ ‌آن‌ مي‌شود.

أَ فَلا يُبصِرُون‌َ كجا ‌است‌ چشم‌ بينا و قدردان‌ نعم‌ الهي‌ و خوف‌ ‌از‌ غضب‌ و عذاب‌ ‌او‌.

]

(آیه 27)- در این آیه به یکی از مهمترین نعمتهای الهی که مایه آبادی همه سرزمینها و وسیله حیات همه موجودات زنده است اشاره می‌کند تا روشن شود همان گونه که خداوند قدرت بر ویران ساختن سر زمین تبهکاران دارد، قدرت بر

ج3، ص582

آباد کردن زمینهای ویران و مرده، و اعطای همه گونه موهبت را به بندگانش دارد.

می‌فرماید: «آیا ندیدند که ما آب را به سوی زمینهای خشک می‌رانیم، و به وسیله آن زراعتهایی می‌رویانیم که هم چارپایانشان از آن می‌خورند، و هم خودشان تغذیه می‌کنند؟ آیا نمی‌بینند»؟ (أَ وَ لَمْ یَرَوْا أَنَّا نَسُوقُ الْماءَ إِلَی الْأَرْضِ الْجُرُزِ فَنُخْرِجُ بِهِ زَرْعاً تَأْکُلُ مِنْهُ أَنْعامُهُمْ وَ أَنْفُسُهُمْ أَ فَلا یُبْصِرُونَ).